Toz Patlaması
(07.08.2023) Derince TMO silolarında meydana gelen patlama hepimizi derinden üzmüş ve tedirgin etmiştir. Öncelikle yaralılara acil şifalar diliyoruz. Yapılan ilk incelemeler ve ilk açıklamalar toz sıkışmasından kaynaklı olarak limandan buğday yüklemesi yapılırken bir toz patlaması olduğu yönünde. Bu olay özelinde bir kez daha görülmüştür ki, ortam ölçümleri, tozla mücadele ve patlamadan korunma yöntemleri, iş sağlığı ve güvenliği konusunda ciddi önem arz eden konulardır.
Yangın ve patlama olayı, yanıcı madde-tutuşma kaynağı ve oksijenin belli oranlarda bir araya gelmesi ile meydana gelir. Yangın üçgeni dediğimiz bu olay tamamen kimyasal bir olay olmakla beraber önüne geçilmesi de mümkün olan bir olaydır. Toz Patlamaları ise gaz fazında meydana gelen hızlı ekzotermik reaksiyonlardır. Yanabilen tozlar (un, şeker, nişasta, ecza kimyasalları ve pudra haline getirilmiş, alüminyum, magnezyum gibi metaller vs.) uygun konsantrasyonda hava (oksijen) ile temas ettiğinde patlama maalesef kaçınılmaz bir durum haline geliyor. Patlamanın basınç dalgası ortamda birikmiş olan yanabilir tozları havalandırabilir. Böylece yeni bir toz/hava karışımı üretilebilir. Bu durumda yeni bir alev cephesi sayesinde tekrar tutuşabilir. Bu tür patlamalar “sekonder (ikincil) patlama” genellikle primer (birincil) patlamalara göre daha fazla ve etkili tahribata sebep olurlar. İkincil patlamaların oluşması yüzünden toz patlamaları gaz/buhar patlamalarından daha büyük tahribat yaparlar.
Bu patlama ve yangınlardan korunmak için 3 temel önlem alınmalıdır.
1. Patlama etkisinden sakınma yani inertizasyon. Ortamın stabil halde bulundurulması şarttır. Örnek olarak, kapalı bir alanda bulunan yanıcı bir malzemenin risk oluşturan O2, CO ve ısısı kontrol edilerek ortamda bulunan oksijen, ortama CO2 enjekte edilerek etkisiz hale getirilir.
2. Tutuşma kaynaklarından sakınma
3. Patlama etkisini sınırlama (patlamaya dayanıklı yapı sistemi, patlamayı ortadan kaldırma veya kontrol altında tutma sistemleri)
Tüm bunların yanı sıra bu tip olayların yaşanmaması adına iş yerlerinde hazırlanması gereken iş sağlığı ve güvenliği risk değerlendirmesi, tehlike sınıfına bağlı olarak düzenli aralıklarla risk değerlendirmesi ekibi tarafından yenilenmeli güncelliği kontrol edilmelidir. Risk değerlendirmesinde işyerinin kendine özel risk durumuna bağlı olarak ortam ölçümlerinin periyodu belirlenmelidir. Özellikle bu tarz tozlu ortamlarda, bu toz sıkışması ve birikimini takip edebilmek, proaktif yaklaşımla kaza olmadan önce önleme politikalarını uygulamaya koyabilmek için ortamda toz ölçümlerinin yapılması önem arz eden bir konudur. Bunun yanı sıra, patlama riski olan işletmelerde patlamadan korunma dokümanı hazırlanması ve acil durum prosedürlerinin belirlenmesi, patlamadan korunma dokümanında belirlenen önlemlerin uygulanabilir olması ve işletmeye özgü hazırlanmış olması da kaza olmadan önce önleme politikalarının arasında yer alır.
Avrupa birliği ve ulusal mevzuata göre işverenlerden hazırlatılması istenen patlamadan korunma dokümanı;
· Patlama risklerinin belirlenmesini ve değerlendirilmesini
· Patlamaya karşı alınan/alınacak önlemleri
· Patlama bölgelerini
· Patlama risklerine karşı kullanılacak uyarı donanımını, uyarı sistemlerini
· Sorumluluk ve yetki paylaşımını içermelidir.
Toparlamak ve kısa birkaç öneride bulunmak gerekirse, bu tarz olayların yaşanmaması adına kaynağında mücadele için toz oluşumunu engelleyecek tedbirler alınabilir. Örneğin; silo içerisinde karıştırıcı vs. varsa toz oluşumunun önüne geçilebilecek alternatif yöntemlerle karıştırma işlemi gerçekleştirilebilir. Ortamda mücadele için cebri havalandırma sistemleri ile tozun çok fazla birikmeden tahliye edilmesi sağlanabilir. Ateşleyici kaynak statik elektrik ise (silo mikser ile karıştırılıyorsa statik elektrik yüklemesi olacaktır.) antistatik ekipman kullanımı sağlanabilir. Statik elektrik topraklamalarının yapılması sağlanabilir. Hava sıcaklıklarının ve nemin artmasının patlamaya olan etkisi incelenip, patlamaya sebep olmayacak şekilde ortam şartları sağlanabilir. Burada yine ortam ölçümlerinin periyodunun risk değerlendirme ekibi tarafından belirlenmesi ve bu periyotlara uygun davranmanın önemi ortaya çıkacaktır. (Tozla Mücadele Yönetmeliği Madde 8)
Tekrardan geçmiş olsun dileklerimizi iletiyor, yaralılara acil şifalar diliyoruz.
Unutulmamalıdır ki; iş sağlığı ve güvenliği multidisipliner bir yapıdır, tüm paydaşların (işveren, çalışan, isg profesyonelleri, devlet vs) katılımı ve katkısıyla gelişir, kültür haline gelir. Aynı zamanda proaktif olmayı gerektirir.
İstatistiki olarak kazaların %98’i önlenebilir kazalardır!
B&P OSGB
İş Güvenliği Uzmanları